افغانستان یک هفته‌ای می‌شود که شاهد فروپاشی مؤلفه‌های ساختاری به عنوان یک کشور است. حال این روزها همسایه شرقی تحولات عجیبی را از سر می‌گذراند و اینکه با توجه به این واقعیات میدانی جمهوری اسلامی ایران در تعامل با طالبان و آینده افغانستان چه رویکردی را باید اتخاذ کند؟ پرسشی بزرگ است.

باید توجه داشت ایران به‌طور سنتی از نفوذ بالایی در افغانستان برخوردار بوده و در بین هزاره‌های شیعه و تاجیک‌های فارسی زبان از محبوبیت بالایی برخوردار است. پس نوع سیاست کنونی ما در قبال این همسایه شرقی می‌تواند مؤلفه‌های قدرت ما را بالا برده و یا تصمیم‌گیری غلط می‌تواند در بلند مدت به ضرر منافع ما تمام شود. ولی پیش از توجه کردن به موضع ایران در قبال افغانستان ذکر چند نکته، حیاتی به نظر می‌رسد. نخست اینکه ما نباید گروه طالبان را به عنوان نماینده همه پشتون‌ها بدانیم. به جرئت می‌توان گفت بیشتر از ۲۰ درصد قوم پشتون از طالبان حمایت نمی‌کنند. اما نکته‌ای که نباید غافل شد، این است که اگر همین پشتون‌ها بخواهند بین طالب و دولت با محوریت سایر اقوام انتخابی کنند، به دلیل رویکردهای قومی قطعاً طالبان را برمی‌گزینند و این یک مصیبت بوده و مانع آن شده که یک هویت ملی در افغانستان شکل بگیرد.

نکته دیگر اینکه هر چند ما نمی‌توانیم تغییر در طالبان را رد کنیم، اما این در جنبه تاکتیک، گفتمان و ادبیات است و به نظر می‌رسد منظومه فکری و معرفتی آن‌ها همان هست که ما در

۲۰ سال گذشته شاهد آن بودیم. طالبان در این مقطع دو هدف را دنبال می‌کنند؛ یک، متغیر وابسته که از طرف حامیان بیرونی آن‌ها حمایت می‌شود و آن تسلط کامل بر افغانستان ومنابع و معادن آن است. دیگر، رویکرد ایدئولوژیک است که شاکله فکری این گروه را تشکیل داده است. واقعیت آن است که طالبان نشان داده به لحاظ مذهبی به هیچ عنوان اهل تسامح و تساهل نیست. پس نگرانی عده‌ای از ظاهر سازی ابتدایی آن‌ها در راستای رسیدن به قدرت و سپس سر ستیز برداشتن با دیگر اقوام و مذاهب خطری واقعی است که در بلند مدت نباید از آن غافل بود.

با این اوصاف حال رویکرد جمهوری اسلامی در قبال اتفاقات افغانستان چگونه باید باشد؟ راهبرد حاکم بر سیاست خارجی ایران همچنان که در گذشته هم وجود داشته بر دو محور استوار است؛ حمایت از مردم افغانستان و حفظ یکپارچگی این کشور. بر این اساس تهران هیچ گونه دخالت مستقیمی در امور این کشور نداشته و نخواهد داشت. مسیر تعامل و یا تقابل ما با طالبان به مسیر مردم افغانستان برمی‌گردد. اگر مردم این کشور این گروه را به عنوان حاکمان آتی خود پذیرفته و به رسمیت بشناسند جمهوری اسلامی هم به این خواست و نظر احترام می‌گذارد اما اگر مقاومت مردمی شد ایران هم به تأمل و تفکر بیشتر در باب اتخاذ نوع رویکرد در قبال همسایه شرقی نیاز خواهد داشت.